Verslag Missie Ouagadougou, Burkina Faso, 11 - 25 maart 2018 (dutch only)
Missie leden:
Jolanda van Eijkelenborg, operatie assistent
Ton van Loon, orthopedisch chirurg
Ton de Rijk, directeur Ka Dounia Dia
Dick van der Schaaf, orthopedisch chirurg
Rob Steur, (kinder) anesthesioloog
Samenvatting:
Voor de tweede keer een missie naar Ouagadougou in Burkina Faso. De samenwerking met de locale staf was zeer goed. Er zijn ook nu weer veel jonge kinderen geopereerd, in totaal 49 ingrepen bij 33 patienten. Een zeer positief punt is dat we veel aan opleiding hebben kunnen doen. Een orthopedisch chirurg uit Bamako, Mali en een tweetal orthopeden uit Burkina Faso hebben meegekeken en zij hebben ook een substantieel deel van de ingrepen, met name de klompvoetjes en de been deformiteiten, daadwerkelijk onder onze supervisie verricht. Er was ook belangstelling van de vaste anesthesist van het Paul VI ziekenhuis voor de regionale anesthesie technieken die door Rob toegepast werden. Deze vaste anesthesist was actief bij enkele patiënten om 1 of 2 benen te verdoven met een loco- regionale anesthesie techniek. Bovendien zijn er afspraken gemaakt om bij een volgende missie hem actief te betrekken bij de anesthesie technieken.
Zondag 11 maart
Goede vlucht van Amsterdam, via Parijs naar Ouagadougou. Vlotte passage door de douane. Pater Ricardo en pater Damien, de directeur van het ziekenhuis Paul VI wachten ons buiten op. Daarna in het centrum eten bij een Italiaans restaurant en vervolgens naar het Centre Medical Don Orione. We krijgen ieder een eenvoudige kamer met bed, tafel met stoel en een douche met toilet. De fan werkt en er is zelfs airco op de kamer. Iedereen gaat direct slapen. Die nacht valt de stroom langdurig uit. Dit gebeurt later vooral in de eerste week betrekkelijk vaak.
Maandag 12 maart
We ontbijten in de eetzaal samen met Ricardo en zijn collega’s. In een volgepropte auto rijden we in 10 minuten naar Paul VI, waar we in eerste instantie worden toegesproken door pater Damien. Het management is ook aanwezig. We stellen ons aan elkaar voor. Dan naar de poli. In een continue stroom trekken de patiënten aan ons voorbij. Alle medische teamleden met Ton de Rijk en Ricardo en ook de chirurg van het ziekenhuis, dr. Eustache Kalmogho zijn aanwezig. Later komt ook de orthopeed erbij: Joel Bonkian. Zowel Eustache alsook Joel zijn zeer geïnteresseerd en betrokken. Later horen we dat Joel door een meester van zijn lagere school financieel is ondersteund om naar de middelbare school te gaan. Zijn familie had daar geen geld voor, maar de leraar zag toekomst in zijn leerling Bonkian. Tijdens de poli, die de hele dag duurt, wisselen we elkaar af met het schrijven van de status en het afnemen van de anamnese. Onderzoeken doen we meestal gecombineerd. De meeste patiënten zijn duidelijke gevallen in de vorm van X benen en klompvoetjes, maar -gelukkig- is er soms toch ruimte voor discussie: kortom het is een echt orthopedisch spreekuur. Van de beoogde osteotomie patiënten spreken we foto’s af. Uiteindelijk kunnen we een OK-programma maken van meer dan een week.
Na de poli rijden we naar het guesthouse van Don Orione, waar we weer goed eten. Daarna keren we weer terug naar het ziekenhuis om de instrumenten en implantaten voor de volgende dag uit te zoeken. Het diathermie apparaat wat we hebben meegenomen wordt als zeer welkom ervaren.
Aan het eind van de dag gaan we naar een rustig mooi restaurant meer nog naar het noorden met een fraai zwembad.
Dinsdag 13 maart
We beginnen op het operatiecomplex. Er lopen veel mensen rond. Maar structuur zit er zeker wel in de organisatie, want het geheel wordt aangestuurd door zuster Jocelyn, die alles regelt. Ook als we iets aan haar vragen, komt ze altijd terug met een antwoord, meestal ook met de oplossing. We opereren twee patientjes met een klompvoet beiderzijds, verder een patient met een brandwond van de voeten, waarbij we een huidcorrectie uitvoeren en dan nog een patientje met een heel vreemde aangeboren afwijking van de voet, waarbij we een overtollig teenje verwijderen en de stand van de voet enigszins corrigeren. Aan het eind van de dag vertrekken we voldaan naar het guesthouse, Ricardo eet mee en stelt zich zodanig op, dat hij met een schuin oog kan kijken naar de voetbalwedstrijd tussen Roma en een Oekraïense voetbalclub. Roma wint . Ricardo wordt uiteraard gefeliciteerd met de overwinning.
Woensdag 14 maart
We hebben een redelijk gevarieerd programma af te werken: een onderbeencorrectie beiderzijds vanwege X-benen, een voetwortelcorrectie op basis van een verwaarloosde klompvoet, een bovenbeencorrectie vanwege een verkeerd aangegroeide breuk met mogelijk ook groeischijfbeschadiging bij een kind van ongeveer 2 jaar en als laatste een dubbelzijdige klompvoetcorrectie. Intussen is ook een Malinese collega gearriveerd, Almami Kiré. Hij is speciaal voor onze missie gekomen om met name klompvoetjes en X-benen te leren opereren. Het is een zeer gedreven arts, die helaas in erg primitieve omstandigheden moet werken. Eén van de klompvoetjes wordt door hem geopereerd. Bij thuiskomst theedrinken, want Almami blijkt een fanatieke theedrinker. Ton heeft veel goede Afrikaanse muziek op z’n iPhone. Ton van Loon, Ton de Rijk, Ricardo, Eustache en Dick eten met de hoogleraar traumatologie van Ouagadougou, professor Da in de tuin van een restaurant gerund door nonnen. De binnentuin is best aangenaam wat temperatuur betreft, maar ook de Burkinabés klagen over de hitte. Overdag is het zo’n kleine 45 graden, maar wij zitten overdag natuurlijk op de OK met de airco, die het gelukkig goed doet. Dan worden A-4tjes uitgedeeld, en uit luidsprekers wordt een gebedslied gezongen, begeleid door een gitaar. Met de professor wordt afgesproken dat er in de tweede week steeds één assistent orthopedie op de OK mee komt kijken. Tijdens het diner komt het gesprek op de recente aanslag in Ouagadougou, waar 30 mensen werden gedood. Van de 80 gewonden zijn er een aantal door de professor gezien. De 8 terroristen zijn op één na allemaal gedood. Het heeft zich allemaal afgespeeld op enkele honderden meters waar we nu gezellig zitten te praten. Bizar allemaal. We horen later dat een missie van de wilde ganzen is afgeblazen. Ook een Zwitserse missie naar Kaya is gecanceld.
Donderdag 15 maart
Op verzoek van Ricardo kijken we eerst naar een patient op het centrum Don Orione. Het is een vrouw van 40 jaar met een drie weken oude breuk van het bovenbeen. Zij heeft geen geld voor een operatie. Er wordt eerst een nieuwe foto gemaakt.
Dit keer gaan we met de ambulance naar het ziekenhuis.
De eerste patiënt is een jongen met een recidief spitsvoet rechts bij een matig ernstige klompvoet. Almami doet de operatie. Door de klompvoet zijn de botten al vervormd en zeer waarschijnlijk wacht hem een voetwortelcorrectie als hij is uitgegroeid. Dan een meisje van 14 jaar die tijdens de vorige missie was geopereerd. De operatie om een niet vastgegroeide breuk van het onderbeen, waarbij een hoekstand van 90° bestond, te genezen is mislukt. De stand is weliswaar sterk verbeterd, maar het bot is niet vastgegroeid. De breuk wordt opnieuw vastgezet, nu met een tweede plaatje met schroeven ook aan de andere kant van het bot en er wordt nog weer donorbot bij gelegd. Daarna krijgt patiënt uiteraard nog een gips.
De derde patiënt is weer een onderbeenscorrectie beiderzijds bij een X been bij een klein jongetje. Dr. Kiré doet de ingreep aan de linkerkant. Op voorstel van dr. Kiré wordt een tien maanden oud jongetje met een klompvoet zonder narcose ingegipst door hemzelf, ook nog op een andere OK. Dat geeft weer ruimte, want zo kunnen we snel aan de vijfde en laatste patiënt beginnen op onze eigen OK. Dit is interculturele samenwerking in optima forma: wij brengen kennis naar Afrika. Afrika deelt hun enorme ervaring met ons. We stellen beleid bij op argumenten, en alles in een goede collegiale sfeer met gelijkwaardige verhoudingen.
We doen een onderbeenscorrectie bij een patiënte die 20 jaar geleden werd geopereerd aan een breuk in de knie en nu een fors O been heeft bij een slijtage aan de binnenkant van de knie. Daarna lopen we visite. Het gaat goed met de patiënten. We gaan naar het restaurant, waar we met het hele OK-team dineren. Ook de directeur is aanwezig. Kip en bier (of bier met kip) met gebakken banaan in een onwaarschijnlijk Afrikaanse setting. Aan het eind van de maaltijd uiteraard speeches en daarna veel gelach bij de Burkinobés. Weer thuis treedt om ongeveer 23 uur een stroomstoring op: geen licht, maar ook geen airco of fan…
Vrijdag 16 maart
Op weg naar het ziekenhuis even langs de dispensary en de orthopedische werkplaats van Don Orione. Het ziet er allemaal prachtig en schoon uit. De fysiotherapie heeft een loopbrug en allerlei oefentoestellen. Daar ook nog even naar de foto’s van de patiënt met de bovenbeensbreuk gekeken. Het gaat om een dwarse breuk met enkele cm verkorting en al wat neiging tot botvorming. We besluiten om volgende week een tractie aan te leggen. We beginnen met een kind met X benen. De linkerzijde wordt gedaan door Joel Bonkian, de orthopeed van het ziekenhuis. De volgende patiënt heeft een probleem net als de eerste. Rechts doet dr. Kiré en links doet dr. Bonkian. De ingreep wordt dus door Afrikanen gedaan. Dat is toch eigenlijk waar we voor komen. Kiré wil ook graag het osteotomie setje van Hubach hebben.
De derde ingreep is een achillespeesverlenging bij een al wat oudere jongen. Almamy doet ook deze ingreep.
Zaterdag 17 maart
Wederom een poli net als de eerst maandag. Niet zo druk als de eerste keer, maar er trekken toch een aantal indrukwekkende deformiteiten voorbij. Klompvoeten en beenasafwijkingen zijn toch het merendeel. Ook een wat ouder meisje met een niet aangelegd kuitbeen en daarbij (uiteraard) een als een sabel gebogen scheenbeen, met daarbij ook een verkortingvan het bovenbeen. Al gaande het consult zien we dat ze het gedeformeerde been toch best nog goed functioneel gebruikt. Het advies is dan ook niets te doen. We horen dat er ‘s middags een trouwerij is van één van de medewerkers van de OK. We gaan er ook naar toe. Nadat we weer gegeten hebben op het centrum verzamelen we om 15 uur bij het ziekenhuis. We rijden achter een medewerker aan, die ook naar de trouwerij gaat. Dwars door de stad naar een dorpje juist buiten Ouagadougou aan de andere kant van waar wij zitten. We komen aan bij een moskee en na wat heen en weer gedrenteld te hebben en wat handen te hebben geschud, worden we uitgenodigd om plaats te nemen onder het afdak buiten de moskee, waar we plaats nemen op grote rieten kleden. We zitten eerste rang. De voorganger praat eindeloos. Voor hem staat een grote schaal kolanoten. Halverwege de ‘dienst’ komt iemand tussen ons zitten om te vertalen, want de trouwerij is in de plaatselijke taal. We blijken ook te zijn toegesproken. We worden een goed verblijf en een behouden thuiskomst toegewenst. Daarna wordt de bruidegom toegesproken. Er zijn alleen maar mannen. De bruid zit thuis en wordt ‘voorbereid’ (whatever it may be). Na beëindiging worden handen geschud en foto’s gemaakt. We gaan weer terug. Alle vuile kleding is gewassen. Daarna gaan we met Lenie (een NL consultant die al jaren in Ouaga woont) en haar Burkinabese man, Isa en Joel en Almami naar het restaurant met het zwembad, waar we al eerder zijn geweest. De hele nacht werkt de airco, dus prima geslapen.
Zondag 18 maart
Zondagochtend na het ontbijt aangeschoven bij de mis. Stoelen in de buitenlucht onder bomen, in de schaduw met een lekker windje. Na de mis op de binnenplaats drinken we een glaasje thee, gezet door Almami Kiré. Daarna naar het zwembad. Zowaar op de weg ook een road block, maar we worden snel door gewuifd. Rondom het zwembad met kraakhelder water is het leeg, maar later verschijnen er steeds meer mensen en als we weggaan is het zowaar druk. We eten onder een fan: pizza’s en salade met veel, heel veel water en een enkel biertje. Intussen is Paul Kleene, een vriend van Ton met drie kinderen aangeschoven.
Thuisgekomen volgt een uitgebreide siësta. Gelukkig doet de airco het.
Verzamelen om 19.15. In de kapel staan alle studenten te zingen. Het stopt en ongeveer 30 jonge mannen komen naar buiten. We gaan met z’n allen de eetzaal in en dineren met de studenten.
Maandag 19 maart
De eerste patiënt is een variserende tibiakoposteotomie bij een tweejarig meisje. Joel zit vast in het verkeer dus Kiré doet beide ingrepen. De assistent van professor Da is inderdaad gearriveerd en kijkt ook mee. Vanaf deze dag zullen er steeds traumatologen in opleiding meekijken.
Dan volgt vrij vlot de tweede patiënt. Een meisje van 1 jaar met klompvoeten beiderzijds. Dr . Kiré doet de linker kant. We zien nog een patiëntje tussendoor met klompvoeten. In overleg met Almamy wordt besloten om volgens Ponseti te behandelen. Ze krijgt eerst gips en na een week zal een tenotomie van de Achillespees worden verricht.
De volgende patiënt is een meisje van 6 jaar met een X been links. Bonkian is aan de beurt voor de variserende tibiakoposteotomie. Het gaat vlot en er wordt een mooie correctie verricht.
Nu is het wachten op de volgende patiënt, de dame met de bovenbeensbreuk, die met de ambulance van Don Orione moet komen. De planning is om een pen net boven de knie te plaatsen en de breuk verder te behandelen met tractie.
De ambulance arriveert. Met materiaal van een externe fixatie set wordt een ‘hoefijzer’ gemaakt en patiënte gaat weer retour. In het centre Don Orione constateren we dat de tractie sufficiënt is aangebracht.
Het blijkt datAlmamy de leiding heeft van een klompvoeten project in Mali. Het project gaat volledig uit van de Ponseti methode. Ook komt de vraag voorbij waarom in Afrika de spullen zo slecht worden onderhouden. Niemand heeft hier een goed antwoord op.
Dinsdag 20 maart
We beginnen weer om X-benen te corrigeren, Het wordt zo langzamerhand een gebruikelijke routine: de rechter kant wordt gedaan door Kiré. Later komt dan Joel Bonkian binnen die de linker zijde opereert. Je ziet dat hun routine vruchten afwerpt. Het gaat steeds vaardiger. De tweede patiënt is een 8-jarige patiënt bij wie we alleen een nieuw gips om hoeven te doen. De voorvoet staat in het oude gips te veel in supinatie. Vrijwel zeker zal een keer een voetcorrectie moeten worden verricht, maar dan moet hij eerst zijn uitgegroeid. De derde patiënt is een spastisch patiëntje met spitsvoeten. Hij is HIV positief, hoewel beide ouders dat niet zijn. De laatste patiënt betreft een kind met O-benen. Gek genoeg hebben we tot dusver eigenlijk alleen maar X-benen geopereerd. We besluiten een patiënt die we tussendoor hebben gezien met klompvoeten op het programma van de volgende dag te zetten. Het kind heeft ook een dubbelzijdige heupluxatie, die links reponeerbaar is. Na de ingreep zullen we dan ook de linker heup in het gips meenemen.
Om 18.30 vertrekken we naar de stad voor het diner. Het is druk en we belanden even in een soort verkeersinfarct. Voor het dessert rijden we naar een Italiaanse ijssalon.
Daarna maken we een avond tour door de stad (“Ouaga by night”) en Ricardo laat ons onder meer de plaatsen zien waar in de afgelopen jaren aanslagen zijn gepleegd. Veel wegen zijn nog steeds afgesloten.
Woensdag 21 maart
We beginnen met een patiënt met klompvoetjes. De release rechts wordt gedaan door Kiré, geassisteerd door van Loon, links door Bonkian, geassisteerd door v.d. Schaaf. Vervolgens volwassen man met een vervorming van de hand na een infectie. We doen een release en het defect wordt bedekt met een stuk huid vanuit de onderarm. Jolande is specialiste oudste geweest van de plastici en geeft ons waardevolle tips. Daarna volgt een achillespeesverlenging bij een klompvoet. Almami laat ons zien hoe hij dat doet. We zijn dus weer echt intercultureel bezig en iedereen leert wat van elkaar.
De laatste patiënt is problematischer. Het betreft een meisje met klompvoetjes bij een status na eerder verrichtte achillespeesverlenging. Beide heupen zijn ook nog eens uit de kom. De linker is te reponeren. Verder lijkt ze mentaal geretardeerd. Desalniettemin vertelt de moeder dat de bevalling normaal is verlopen. Dit zijn weer voetjes die van een totaal andere orde zijn dan de eerste patiënt van deze dag. Alles is verkleefd. De structuren zijn moeilijk te vinden. Met name bij patiëntjes die bijkomende pathologie hebben zoals spasticiteit, etc., blijft het oppassen geblazen.
Na het OK-programma maken we de gebruikelijke ronde en gaan naar huis, nadat we van Joel Bonkian afscheid hebben genomen. Hij is de rest van de week afwezig en we zullen hem dus niet meer zien. Gek genoeg blijkt hij alle dagen toch weer aanwezig. Na het diner op het terras zien we onweer in de verte. Het wordt wat vochtiger en dus meer drukkend.
Donderdag 22 maart
Voor we naar Paul VI vertrekken zien we op het centrum Don Orione nog enkele patiënten.
Oa. een klein kind met verkromming van alle vingers van de hand. We besluiten de volgende dag een release te doen met een Z-plastiek. Een dermatoom om een split skin te nemen is niet aanwezig. In het ziekenhuis doet Almamy een tenotomie van de achillespees aan beide kanten, na 1 week gips. De tweede patiënt is min of meer identiek, maar aan 1 kant. Joel Bonkian doet nu de tenotomie. Almami superviseert en instrueert hem. Het is de eerste dag dat we geen vier patiënten te opereren hebben. We geven Almamy zoals beloofd een aantal instrumenten en de set met agraves. Hij is hier zeer content mee. Rob heeft geregeld dat we ‘s-middags het kinderziekenhuis kunnen bezoeken in de stad. Almamy gaat souvenirs kopen voor zijn vrouw en 3 kinderen. Na de lunch gaan we met de auto naar de stad. We worden verwacht in het kinderziekenhuis ‘Charles de Gaulle’. Via de Allée de Charles de Gaulle bereiken we het ziekenhuis. Het is er opgeruimd en netjes. We worden opgevangen door een vrouwelijke anesthesist, die ons eerst naar een kinderchirurg brengt. Dan volgt een rondleiding door het ziekenhuis. Het is er niet erg druk, wel schoon. Er zijn twee OK’s, waarvan 1 tijdelijk dienstdoet als IC. Er ligt een baby, die wordt beademd. Er hangt ook een zakje bloed aan. De andere OK wordt op dit moment niet gebruikt. Het zijn beide grote OK’s. Ze zien er netjes uit. We rijden terug naar het Don Orione en spreken om half zes af voor een biertje.
We zitten nog een beetje na te praten in het café. Het is donker geworden. Twee studenten komen op ons af met de mededeling dat Ricardo ongerust is en ons zoekt. We gaan terug en zien twee ernstig verbrandde kinderen, die intussen al elders zijn behandeld met onder andere uitgebreide huidtransplantaties. Behalve wat aanvullende en geruststellende opmerkingen is er verder geen actie nodig.
Vrijdag 23 maart
En dan is het alweer de laatste werkdag. Het patiëntje met de handcontractuur, dat als eerste is gepland, is nergens te vinden. Na veel zoeken en heen en weer gepraat blijkt dat de ouders toch van de ingreep afzien. De reden blijft onbekend. Geld?
Dan blijft er dus maar één patiënt over: een patiënt bij wie we een exarticulatie hebben gepland van een voet, die volledig in exensie staat. De reden is onbekend, maar zeer waarschijnlijk gaat het om een brandwond van de voetrug of een ongeval. De voetrug zit als het ware tegen de voorkant van het onderbeen geplakt. We amputeren de voet met z’n tweeën, want er is vandaag niemand die met ons meedoet. Daarna verzamelen we de instrumenten om mee te nemen naar het centrum Don Orione om ze daar op te slaan. Na de lunch lopen we alle instrumentensets door en pakken deze in om bij Pater Ricardo op te slaan. Om een uur of drie vertrekken we naar een meertje. Het is intussen ook minder warm geworden. Rondom ons wroeten varkentjes in de aarde. Een boekverkoper slijt enkele boeken en last but not least krijgen we van Ton ieder een beeldje van houtsnijwerk dat een dokter voorstelt. Nadat we weer op het centrum zijn gekomen, frissen we ons wat op en vertrekken naar Paul Kleene, die ons heeft uitgenodigd voor het diner. Hij woont met zijn vrouw, een Togolese, en dochtertje Ciska van 6 jaar, midden in Ouagadougou. Van de hoofdweg af een onverharde straat in, daarna nog een zijstraat. De 75-jarige Paul is een goede gastheer. We rijden weer terug en evalueren op het terras de twee weken. In plaats van 4 patiënten zou we er 5 op een dag kunnen doen. Een iets scherpere voorselectie zou handig zijn. Er zaten veel patienten bij met meer een neurologisch dan een orthopedisch probleem.
Zaterdag 24 maart
De volgende dag uitslapen: het ontbijt is om 8 uur. Daarna naar Paul VI, waar we zullen evalueren met Damien, de directeur, Eustache, Joselien, Ricardo en de man van de technische dienst. Het gesprek vindt op een ontspannen en opbouwende wijze plaats in de kamer van de directeur. Pater Damien merkt nog op dat de teamleden de volgende keer misschien ook kennis moeten maken met de veiligheidsbeambten - in uniform en in burger- , die ons voortdurend in de gaten hebben gehouden op het ziekenhuisterrein! Nu begrijpen we ook beter waarom Ricardo ongerust was, toen we een keer een biertje zijn gaan drinken aan de overkant van het centrum. Hij was ons toen even kwijt. We maken foto’s en wachten bij de poort van het ziekenhuis op vervoer naar het centrum. Theo brengt ons naar huis. In de middag nemen we een voorschot op de reis: rust.
Om 18.30 vertrekken we naar de stad. In een uitstekend restaurant, vlakbij het vliegveld genieten we van de maaltijd. Daarna naar het vliegveld. We nemen hartelijk afscheid en checken in. Met een omweg via Cotonou komen we op schema aan in Parijs en later in Amsterdam.
Ton van Loon en Dick van der Schaaf.